Als verrekenen een beperking is

Werk betekent voor de meeste mensen een bron van inkomsten. En meer dan dat. Werk breng ook structuur, sociale contacten en ontplooiing. Maar voor werkenden met een arbeidsbeperking blijkt de combinatie werk en uitkering juist onzekerheid over het inkomen met zich mee te brengen. Dat blijkt uit het grootschalige onderzoek ‘Als verrekenen een beperking is’ onder bijna achthonderd mensen met een arbeidsbeperking.

Wie in Nederland door een arbeidsbeperking niet in staat is om zelf genoeg geld te verdienen kan een beroep doen op een uitkering. Dat kan de Wajong zijn voor jongeren, een WAO of WIA als je tijdens werk in loondienst ziek of gehandicapt raakte of een bijstandsuitkering op basis van de Participatiewet als je arbeidsongeschikt bent geraakt terwijl je niet in loondienst was.

De regels en criteria voor de uitkeringen verschillen, maar één ding is in alle regelingen hetzelfde: doel is om mensen te stimuleren aan het werk te gaan. Immers, werk is de beste sociale zekerheid en biedt veel meer dan alleen inkomsten. 

Als mensen vanuit een uitkering gaan werken, moet het loon worden verrekend met de uitkering, de zogenaamde inkomstenverrekening. UWV of de gemeente bekijkt dan hoeveel iemand heeft verdiend, en berekent op basis daarvan hoe hoog de aanvullende uitkering is. De Landelijke Cliëntenraad (LCR) en zijn lidorganisaties krijgen al langer signalen dat deze verrekening tot problemen leidt. UWV heeft, op verzoek van de LCR, subsidie beschikbaar gesteld om onderzoek te doen naar de aard en omvang van de problemen rond inkomstenverrekening. Dit onderzoek is uitgevoerd door Optimalistic, Muzus en Stimulansz. Het is voor het eerst dat er zo’n grootschalig en diepgaand onderzoek is gedaan, waarbij zowel de beleving van de doelgroep als de werkwijze van UWV en gemeenten in kaart zijn gebracht. De onderzoekers schrokken van de uitkomsten: ‘Het heeft ons echt geraakt dat mensen soms stoppen met werken omdat het plezier in werk wordt overschaduwd door het gedoe met de uitkering.’ 

Mensen met een arbeidsbeperking hebben er veel voor over om te werken. Ze willen hun talenten gebruiken en meedoen in de samenleving, Ze vinden het vaak niet eens zo erg dat ze er financieel niet of nauwelijks op vooruit gaan. Wat ze wel erg vinden is de stress die de verrekening oplevert. Hun uitkering komt niet op tijd, of er wordt niet direct het goede bedrag uitbetaald. Mensen moeten dan rondkomen van te weinig geld, of krijgen juist te veel geld dat ze later weer terug moeten betalen. In 63 procent van de gevallen ging het om een bedrag van meer dan € 500 dat mensen, vaak onverwachts, moesten terugbetalen. Het blijken geen incidenten; het betreft een brede doelgroep in alle uitkeringsregelingen.

Het onderzoek toont aan dat 61 procent van de werkende respondenten zelfs in financiële problemen komt door de manier waarop hun inkomsten worden verrekend met de uitkering. Bij 92 procent van de werkende respondenten leidt de inkomstenverrekening tot onzekerheid over hun inkomen. Dit probleem is het grootst bij mensen met flexibele contracten. Dat komt door de ingewikkeldheid van de wetten, maar ook doordat mensen te maken hebben met allerlei verschillende regelingen van verschillende organisaties zodat ze soms duizenden euro’s huurtoeslag moeten terugbetalen als ze honderd euro te veel verdienen.

Voor een op de drie respondenten betekende werken minder inkomen in plaats van meer. Zij gingen dus werken, en hielden daardoor per maand minder geld over dan toen ze niet werkten. Respondenten zeggen ook afhankelijker te zijn geworden van hun omgeving of vertellen dat ze bang zijn voor een verandering in hun salaris, door een loonsverhoging of een bonus. En een op de drie wil vanwege knelpunten in de verrekening niet (meer) werken. 

In vrijwel alle interviews voor dit onderzoek blijkt dat de professionals die zich bezighouden met deze thematiek zich hard maken voor een zo eerlijk mogelijke wetgeving en een zo goed mogelijke uitvoering van die wet. Maar de regelgeving is complex en gedetailleerd en wetgeving en uitvoering grijpen sterk op elkaar in. De ingewikkeldheid samen met een toenemende druk op budgetten zorgt voor steeds minder tijd en ruimte voor maatwerk. Maar het onderzoek toont dat juist de (standaard) werkprocessen rond de inkomstenverrekening negatief uitpakken voor 92 procent van de werkende respondenten met een arbeidsbeperking.

Het ontbreekt aan een gezamenlijke aanpak van het probleem en er wordt veel naar elkaar gewezen. Bij de uitvoering van het sociaal beleid zijn de oorspronkelijke doelen van de wet uit het zicht geraakt. Gelukkig is er de laatste jaren meer besef dat dit anders moet en ook anders kan. De conclusies uit dit onderzoek sluiten aan bij het rapport ‘Klem tussen balie en beleid’, dat bijna tegelijkertijd is gepresenteerd door de commissie Bosman van de Tweede Kamer. Daarin staat dat de politiek bij de wijziging of invoering van wetten beter in de gaten moet houden of het voor burgers en uitvoeringsorganisaties ‘wel te doen’ is. 

Uit dit onderzoek blijkt dat de problemen minder diep zouden ingrijpen op het leven van mensen met een arbeidsbeperking als zij beter weten waar zij aan toe zijn. Goede informatie vooraf en voorbereiding op wat komen gaat, kunnen veel angst en stress voorkomen. Bijna twee derde van de werkende respondenten heeft geen uitleg gehad welke gevolgen de stap naar werk heeft voor hun uitkering. Voor twee derde is het lastig om een goed antwoord te krijgen van UWV of de gemeente. Het helpt als zij weten wie ze kunnen bellen of mailen met een vraag over hun inkomen en uitkering. 

Gemeenten en UWV kunnen stelliger bij het Rijk aangeven op welke punten het beleid onuitvoerbaar is. Het rapport bevat nog veel meer concrete aanbevelingen. 

Het ministerie van SZW, UWV en Divosa (gemeenten) nemen de inzichten serieus. Zij gaan samen met de Landelijke Cliëntenraad, aanjager van het onderzoek, aan de slag met de aanbevelingen.

Het rapport bestaat uit:

• Het onderzoeksrapport ‘Als verrekenen een beperking is’
• De serious game ‘Eén uur in de bijstand’ waarmee medewerkers van het ministerie, gemeenten en UWV zelf ervaren hoe het is om in de bijstand terecht te komen
• Belevingsverhalen
  

Allemaal te vinden op www.loontwerken.nu

‘Het lijkt haast beter om te stoppen met werken. (…) Maar het levert ook heel veel op aan sociale contacten en het gevoel nuttig bezig te zijn.’

‘Ik heb een baan gevonden waar ik heel blij mee ben… Maar het ongelooflijke gedoe dat het geeft met mijn uitkering… Het is alsof die inkomstenverrekening de echte arbeidsbeperking is.’

‘Het is niet alleen UWV of de gemeente. Het is ook de Belastingdienst, de toeslagen, de hulpmiddelen die ik nodig heb en pgb-zorg. En al het geregel met het uitzendbureau. Het is allemaal zo ingewikkeld… Het is een administratieve hel.’